Uczucie mdłości jest powszechne, ale co je właściwie jego przyczyną?

Kiedy czujesz się źle, ale nie wymiotujesz - co powoduje nudności bez wymiotów?

Nudności to jedno z najbardziej nieprzyjemnych doznań fizycznych, z którymi człowiek może się zmagać. Uczucie, że żołądek się podnosi, mimo że faktycznie nie wymiotujesz, może być wyczerpujące, stresujące, a czasem nawet mylące. Czy to jest krótkoterminowy stan, czy powtarzający się problem, uczucie nudności bez rzeczywistych wymiotów ma wiele możliwych przyczyn – od psychicznych, przez hormonalne, po trawienne.

W społeczeństwie często automatycznie zakłada się, że jeśli ktoś czuje się źle, jest w ciąży, jest pod wpływem alkoholu lub ma wirusa żołądkowego. Rzeczywistość jest jednak dużo bardziej zróżnicowana. Uczucie nudności, ale bez wymiotów, może być sygnałem różnych problemów fizycznych i psychicznych – niektóre są banalne, inne wymagają uwagi medycznej.

Kiedy żołądek protestuje, ale nadal „trzyma”

Wiele osób doświadcza nudności, które nigdy nie przechodzą w same wymioty. Ten stan jest często opisywany jako dziwne ciśnienie w żołądku, mrowienie w gardle lub nieprzyjemne „wzdęcie" brzucha. Może pojawić się po jedzeniu, podczas jazdy samochodem, w okresie stresu lub nawet bez widocznej przyczyny. Same wymioty są postrzegane przez ciało jako mechanizm obronny – pozbycie się szkodliwej substancji lub nadmiaru ciśnienia. Jeśli jednak do tego nie dochodzi, może to być bardziej skomplikowana interakcja między mózgiem, trawieniem a układem nerwowym.

Jednym z częstych winowajców jest dyspepsja czynnościowa – czyli przewlekłe problemy trawienne bez wyraźnej przyczyny. Ten stan dotyka nawet 20% populacji, a wśród objawów znajduje się właśnie nudności bez wymiotów. Inną częstą przyczyną jest choroba refluksowa przełyku, kiedy kwas żołądkowy wraca do przełyku i wywołuje zgagę, ucisk w klatce piersiowej i właśnie uczucie nudności. Interesujące jest, że objawy te mogą się nasilać na leżąco lub po ciężkim posiłku – zazwyczaj wieczorem.

U niektórych osób nudności mogą być spowodowane niskim poziomem cukru we krwi (hipoglikemią). Zjawisko to znają dobrze na przykład ci, którzy stosują rygorystyczne diety lub pomijają posiłki. Ciało w takiej sytuacji domaga się energii, sygnalizując to właśnie w ten sposób. Pomóc może mała przekąska zawierająca białka lub złożone węglowodany.

Nudności a emocje

Nie każdy zdaje sobie sprawę, jak silnie psychika jest powiązana z układem trawiennym. Układ nerwowy w brzuchu, czasem nazywany „drugim mózgiem", zawiera miliony zakończeń nerwowych i produkuje wiele neuroprzekaźników, takich jak serotonina. Stres, lęk, a nawet stłumiony smutek mogą mieć bezpośredni wpływ na żołądek i wywołać uczucie nudności, choć nigdy nie dojdzie do wymiotów.

Typowym przykładem jest stan przed egzaminem lub ważnym spotkaniem. Żołądek się „zaciska", człowiek ma zimny pot, drżenie i przyspieszone oddychanie. W niektórych przypadkach jednak ten model stresowy utrzymuje się długotrwale – u osób cierpiących na uogólnione zaburzenie lękowe, ataki paniki lub stres pourazowy. Przewlekłe nudności mogą być jednym z głównych objawów psychicznego obciążenia, które wymaga specjalistycznej pomocy.

Interesujące jest, że niektóre badania sugerują związek między depresją a częstymi problemami żołądkowymi, w tym uczuciem nudności. Mózg i jelita są połączone bardziej, niż większość ludzi myśli. Dlatego nie jest niczym niezwykłym, że psychiczny niepokój manifestuje się właśnie przez trawienie.

Kiedy żołądek reaguje na nowe życie

Jednym z najczęstszych skojarzeń z nudnościami jest ciąża – i nie ma co się dziwić. U kobiet w pierwszych tygodniach ciąży uczucie nudności, ale bez wymiotów jest bardzo częste. W niektórych przypadkach to tzw. poranne nudności, które jednak mogą pojawiać się o każdej porze dnia. Te objawy pojawiają się głównie w pierwszym trymestrze i są związane z gwałtownym wzrostem hormonów – zwłaszcza hCG (gonadotropiny kosmówkowej) i estrogenu.

Dla niektórych kobiet nudności ciążowe są raczej dokuczliwą niedogodnością, która ustępuje po kilku tygodniach. U innych mogą utrzymywać się dłużej lub nasilać się przy pewnych zapachach, pokarmach, a nawet podczas jazdy samochodem. Ważne jest, aby wspomnieć, że nie każda kobieta w ciąży faktycznie wymiotuje – wiele z nich doświadcza jedynie bólu żołądka, ucisku w brzuchu lub napadów nudności bez opróżniania żołądka.

Na przykład Klara, 29 lat, opisuje swoje pierwsze tygodnie ciąży tak: „Każdego ranka budziłam się z uczuciem, że jest mi niedobrze – jak przy kacu. Ale nigdy nie wymiotowałam. Tylko żołądek był jak na wodzie. Pomagało mi zjeść kilka ciastek zaraz po przebudzeniu."

To podejście – zjedzenie czegoś małego jeszcze przed wstaniem z łóżka – zaleca również wielu ginekologów. Małe posiłki w ciągu dnia, odpowiednia ilość płynów i unikanie czynników wywołujących (np. silnych perfum czy smażonych potraw) mogą znacznie złagodzić objawy.

Nudności jako objaw nietolerancji lub alergii

Inną przyczyną, którą dziś uświadamia sobie coraz więcej osób, może być nietolerancja pokarmowa lub alergia. Nie chodzi tylko o znaną nietolerancję laktozy czy celiakię, ale także o mniej oczywiste reakcje na pokarmy bogate w histaminę, gluten czy alkohol. U niektórych osób może pojawić się łagodna nudność po spożyciu konkretnych pokarmów, bez wymiotów. Podejrzenie nietolerancji pokarmowej warto skonsultować z lekarzem i ewentualnie przeprowadzić dietę eliminacyjną lub testy laboratoryjne.

Interesujące jest, że nawet nadmiar kofeiny, szczególnie na czczo, może wywołać nudności bez wymiotów. Podobnie niektóre witaminy – typowo żelazo – są znane ze swojego drażniącego działania na żołądek. Jeśli więc ktoś zauważy, że czuje się źle po konkretnej tabletce lub napoju, może to być dość łatwy do rozwiązania problem.

Co może pomóc przy nudnościach bez wymiotów?

Najpierw ważne jest zrozumienie możliwych czynników wyzwalających i unikanie ich. Jeśli nudności pojawiają się po konkretnym posiłku, sytuacji lub o określonej porze dnia, warto prowadzić prosty dziennik: co zostało zjedzone, jaki był przebieg dnia, jakie emocje towarzyszyły. Często w ten sposób można znaleźć wzorce.

Z naturalnych metod ludzie najczęściej sięgają po imbir, czy to w formie herbaty, cukierka czy kapsułki. Imbir działa korzystnie na żołądek i zmniejsza nudności – nawet u kobiet w ciąży. Dobrym pomocnikiem może być również mięta pieprzowa, która uspokaja układ trawienny i rozluźnia napięcie. Szczególnie w przypadku przyczyn psychogennych mogą pomóc techniki głębokiego oddychania, medytacja, joga lub aromaterapia.

W niektórych przypadkach jednak wskazana jest wizyta u lekarza – jeśli nudności trwają dłużej niż kilka dni, towarzyszy im wyraźne zmęczenie, ból brzucha, utrata masy ciała lub inne nietypowe objawy. Nudności bez wymiotów nie powinny być lekceważone, zwłaszcza jeśli zakłócają jakość życia.

Być może właśnie dlatego, że jest to „niewidoczny" objaw, którego często nie można łatwo wyjaśnić ani pokazać, nudności bez wymiotów są pomijane. Ale jak powiedziała autorka Susan Sontag: „Choroba jest ciemną nocą duszy – każdy przez nią kiedyś przechodzi." A jeśli ta noc przychodzi w postaci ciągle nawracającego uczucia nudności, zasługuje na zrozumienie, opiekę i uwagę.