Przyczyny niedowagi i jak sobie z nią radzić

Gdy waga się nie zgadza - co oznacza niedowaga i jak ją rozpoznać?

W czasach, gdy często mówi się o epidemii otyłości i zagrożeniach zdrowotnych związanych z nadwagą, niedowaga często jest pomijana. Tymczasem może być równie niebezpieczna – a czasami jeszcze bardziej podstępna, ponieważ ukrywa się za niepozornym wyglądem i często bywa postrzegana społecznie jako "ideał piękna". Jak jednak odróżnić zdrową szczupłość od niezdrowej niedowagi? I dlaczego ważne jest, aby znać tę granicę?

Co to jest niedowaga i jak ją rozpoznać?

Niedowaga to stan, w którym masa ciała osoby spada poniżej poziomu uznawanego za zdrowy w odniesieniu do jej wzrostu, płci i wieku. Najczęściej stosowanym wskaźnikiem do orientacyjnej oceny jest BMI – Body Mass Index, czyli wskaźnik masy ciała. Obliczenie jest proste: wagę w kilogramach dzieli się przez kwadrat wysokości w metrach. Wynik mieści się w jednej z podstawowych kategorii:

• BMI poniżej 18,5 – niedowaga
• 18,5–24,9 – waga normalna
• 25–29,9 – nadwaga
• 30 i więcej – otyłość

Na przykład osoba o wzroście 170 cm z wagą 50 kg ma BMI 17,3 – co już wskazuje na niedowagę. Ten prosty test niedowagi za pomocą BMI jest dostępny w wielu kalkulatorach online i może posłużyć jako pierwszy krok. Należy jednak pamiętać, że nie jest to narzędzie doskonałe. Nie uwzględnia na przykład rozkładu masy mięśniowej ani budowy ciała. Dlatego w przypadku podejrzeń warto skonsultować stan z lekarzem lub specjalistą ds. żywienia.

Niedowaga i jej konsekwencje zdrowotne

Podczas gdy nadwaga często sama zwraca uwagę na problem – bólem stawów, dusznością, wysokim ciśnieniem – niedowaga na początku może wydawać się niepozorna. Osoby z nią mogą czuć się dobrze, nawet być aktywne sportowo. Problem pojawia się jednak, jeśli niska waga jest związana z zmęczeniem, osłabioną odpornością, wypadaniem włosów lub zaburzeniami miesiączkowania u kobiet.

Organizm przy długotrwałej niedowadze zaczyna płacić swoją cenę. Dochodzi do utraty masy mięśniowej, spowolnienia metabolizmu i obniżenia odporności na infekcje. U dzieci i młodzieży niedowaga może spowolnić wzrost i rozwój. U osób starszych zwiększa ryzyko upadków, osteoporozy i ogólnego pogorszenia jakości życia. Lekarze często zwracają uwagę na związek między niedowagą a problemami psychicznymi – takimi jak lęki, depresja czy zaburzenia odżywiania.

Jednym z konkretnych przypadków jest historia młodej studentki, która po przeprowadzce za granicę zaczęła unikać jedzenia z powodu stresu. Na początku jej otoczenie chwaliło jej chudnięcie – wyglądała "fit". Dopiero gdy zaczęła omdlewać i przestała menstruować, okazało się, że jej BMI spadło poniżej 16. Konieczna była interwencja lekarzy i psychoterapeutów, aby ponownie osiągnęła równowagę.

Dlaczego powstaje niedowaga? Przyczyny nie tkwią tylko w jedzeniu

Niedowaga zdecydowanie nie jest tylko kwestią tego, że ktoś je za mało – choć na pierwszy rzut oka może się tak wydawać. Oczywiście, u niektórych osób niedostateczne spożycie pokarmów jest główną przyczyną – czy to z powodu celowego ograniczania kalorii w ramach diet, czy też sytuacji, gdy "coś im przeszkadza" w jedzeniu. Może brakować apetytu, czasu, energii lub pieniędzy. To jednak nie cały obraz. Niektórzy ludzie mogą spalać o wiele więcej, niż sami zdają sobie sprawę – zwiększony wydatek energetyczny nie jest zastrzeżony tylko dla sportowców wyczynowych.

Dotyczy również tych, którzy ciężko pracują na budowie lub cały dzień biegają na nocnej zmianie w szpitalu. A potem są problemy zdrowotne – niektóre choroby dosłownie „odciskają się” na wadze – czy to autoimmunologiczne jak celiakia, zaburzenia tarczycy, choroba Crohna, cukrzyca typu 1 czy nowotwory. A co z psychiką – ta potrafi nieźle namieszać z apetytem: stres, lęk, depresja czy zaburzenia odżywiania, takie jak anoreksja czy bulimia, często pozostawiają po sobie nie tylko wewnętrzny rozkład, ale także liczby na wadze, które spadają.

Nie można też zapominać o lekach – istnieją grupy leków, które mogą wpływać na apetyt, spowalniać trawienie lub zakłócać wchłanianie ważnych substancji. Kiedy ktoś zmaga się z niedowagą, zdecydowanie nie chodzi tylko o to, by "wyczyścić lodówkę" – przyczyn może być wiele i często kryją się tam, gdzie by się ich nie spodziewano.

Jest więc jasne, że przyczyna niedowagi nie zawsze jest prosta i czasami wymaga kompleksowej diagnostyki. Jeśli BMI długo pozostaje poniżej 18,5, warto się zaniepokoić, nawet jeśli dana osoba czuje się dobrze.

Niedowaga vs. nadwaga

Ciekawe jest, że niedowaga i nadwaga mają wspólne więcej, niż by się na pierwszy rzut oka wydawało. Oba skrajności stanowią odchylenie od idealnej wagi i oba mogą mieć poważne konsekwencje zdrowotne. W obu przypadkach ważna jest profilaktyka, wczesne rozpoznanie i rozwiązanie problemu. I tu właśnie kluczową rolę odgrywa edukacja i zrozumienie własnych potrzeb ciała.

Podczas gdy presja społeczna często naciska na szczupłość aż do ekstremalnej chudości, rzeczywistość pokazuje, że zdrowa waga jest indywidualna. Jedna osoba może czuć się świetnie z BMI 22, inna potrzebuje mieć nieco więcej na kościach, aby być w równowadze. Ważne jest, aby obserwować nie tylko liczby, ale także sygnały ciała – zmęczenie, nastroje, trawienie czy sen.

I to działa też w drugą stronę – osoby, które przekraczają granicę nadwagi, nie muszą od razu wpadać w panikę. BMI to wskaźnik, a nie wyrok. Znacznie większe znaczenie niż tabelka ma ogólny styl życia – dieta, ruch, sen, stres i zdrowie psychiczne.

Jak zdrowo przytyć? To nie tylko nadwyżka kalorii

Jeśli ktoś znajduje się w strefie niedowagi i chce poprawić swoją sytuację, nie wystarczy tylko "więcej jeść". Ważne jest, aby jeść mądrze i zrównoważenie. Skupienie powinno się koncentrować na jakościowych i bogatych w składniki odżywcze produktach, a nie na pustych kaloriach. Co to oznacza w praktyce?

• Zwiększenie spożycia zdrowych tłuszczów – na przykład orzechy, nasiona, awokado, oliwa z oliwek czy tłuste ryby.
• Uzupełnienie złożonych węglowodanów – pełnoziarniste pieczywo, quinoa, ziemniaki, bataty, płatki owsiane.
• Wsparcie spożycia białka – rośliny strączkowe, tofu, jajka, jogurt grecki, ewentualnie suplementy diety.
• Jedzenie regularne i z przyjemnością – unikanie długich okresów głodu, nauka przygotowywania prostych i smacznych potraw.

Warto również włączyć lekką aktywność siłową, która pomoże budować masę mięśniową. A przede wszystkim – pracować nad relacją z ciałem. Często niedożywienie jest związane z negatywnym obrazem siebie, z poczuciem, że ktoś "nie jest wystarczająco dobry". Tymczasem właśnie miłość własna i wrażliwość na własne ciało są kluczowe dla uzdrowienia.

„Ciało nie jest obiektem estetycznym, ale narzędziem, które nas niesie przez życie. Zasługuje na opiekę, nie na sąd," przypomina psycholożka i terapeutka Jana Malíková w wywiadzie dla magazynu Respekt.

W świecie, gdzie ideał piękna zmienia się z każdą sezoną, ważne jest znalezienie własnej równowagi. Niezależnie od tego, czy ktoś zmaga się z nadwagą czy niedowagą, pierwszy krok prowadzi zawsze do zrozumienia zależności – między ciałem, umysłem a otoczeniem, w którym żyjemy.

Na szczęście dziś istnieje wiele narzędzi, jak monitorować i zarządzać swoją wagą – od prostych obliczeń BMI przez testy na niedowagę i analizy żywieniowe po profesjonalną pomoc. Niezależnie od tego, czy zaczynasz przed lustrem, na wadze czy w swoich uczuciach – każdy krok w kierunku zdrowego ciała jest krokiem we właściwym kierunku.