Ogrodnictwo z chayote, jak to zrobić i czego się spodziewać
Czajot – niezwykłe warzywo, które powoli znajduje drogę także do polskich ogrodów i kuchni. Chociaż należy do mniej znanych roślin, jego uprawa nie jest skomplikowana, a zastosowanie w kuchni jest zaskakująco szerokie. Wielu zna go pod nazwą chayote, czasem nazywany jest również meksykańskim ogórkiem lub warzywną gruszką. Pochodzi z Ameryki Środkowej, ale dziś uprawiany jest w cieplejszych rejonach na całym świecie. I chociaż Polska nie należy do krajów tropikalnych, z odrobiną zainteresowania i odpowiednim podejściem, ta roślina może rosnąć także u nas.
Co to jest czajot i dlaczego warto się nim zainteresować?
Owoce czajotu (Sechium edule) mają jasnozieloną, gładką lub lekko brodawkowatą skórkę i wyrazisty gruszkowaty kształt. Miąższ jest jasny, kruchy, soczysty i smakiem przypomina coś pomiędzy ogórkiem a cukinią, choć niektórzy ludzie wyczuwają w nim także nuty jabłka lub ziemniaków. Jednym z największych atutów czajotu jest jego niska kaloryczność oraz wysoka zawartość wody, błonnika i ważnych mikroelementów, zwłaszcza witaminy C, kwasu foliowego i potasu.
Wypróbuj nasze naturalne produkty
To warzywo idealne dla wszystkich, którzy szukają alternatyw dla powszechnie dostępnych gatunków lub starają się ograniczyć spożycie węglowodanów. Świetnie nadaje się do sałatek, zup, zapiekanek oraz jako dodatek. W niektórych kulturach wykorzystuje się cały czajot – nie tylko owoc, ale także młode pędy, liście, a nawet bulwy, które roślina wytwarza.
Jak zacząć – gdzie znaleźć nasiona i co właściwie sadzić
Możesz się zastanawiać: „Skoro czajot jest taki wyjątkowy, dlaczego słyszę o nim po raz pierwszy?" Odpowiedź jest prosta – w Polsce nie jest jeszcze powszechnie uprawiany, więc nie jest łatwo dostępny w supermarketach ani centrach ogrodniczych. Ale to się powoli zmienia. Jeśli więc chcesz spróbować uprawy czajotu, pierwsze pytanie brzmi: gdzie kupić nasiona czajotu?
W rzeczywistości nasiona jako takie są trudne do zdobycia – czajot nie jest uprawiany z nasion w tradycyjnym tego słowa znaczeniu, ale z całego owocu, który zawiera już jeden duży kiełek. Najlepszą opcją jest poszukiwanie w zagranicznych wyspecjalizowanych e-sklepach lub polskich społecznościach uprawiających egzotyczne rośliny. Niektórzy sprzedawcy oferują owoce czajotu bezpośrednio do sadzenia, które wystarczy zostawić do wykiełkowania podobnie jak ziemniaki.
Jeśli uda ci się zdobyć świeży, niechemicznie traktowany owoc, wystarczy go umieścić w jasnym miejscu w temperaturze pokojowej i poczekać, aż z jego wierzchołka zacznie wyrastać pęd. Zwykle trwa to kilka tygodni, czasem dłużej, w zależności od warunków. Gdy pęd jest wystarczająco długi, nadchodzi czas na przesadzenie.
Jak posadzić czajot i czego potrzebuje do wzrostu
Czajot to pnąca roślina o bujnym wzroście, która potrzebuje dużo miejsca, ciepła i słońca. W naszych warunkach najlepiej go sadzić na zewnątrz po "zimnych ogrodnikach", czyli w drugiej połowie maja, kiedy nie ma już ryzyka przymrozków. Do tego czasu może rosnąć w doniczce lub pojemniku w pomieszczeniu.
Sadzenie jest proste: cały wykiełkowany owoc zakopujemy w ziemi tak, aby górna część z pędem pozostała na zewnątrz. Wybierz miejsce z dobrą, przepuszczalną glebą i pełnym słońcem. Roślina potrzebuje podpory – idealna jest kratka, pergola lub płot, po którym może się wspinać. Z odrobiną pielęgnacji czajot w ciągu lata urośnie na wysokość kilku metrów i stworzy bujną zieloną ścianę.
Poza podlewaniem w suchych okresach i okazjonalnym nawożeniem organicznym nawozem, nie jest zbyt wymagający. Preferuje jednak wilgotną, ale nie przemoczoną glebę. W ciągu sezonu pojawiają się żółte kwiaty, a później same owoce. W polskich warunkach zbiór jest zwykle możliwy od września do października, w zależności od pogody.
Przy odpowiedniej pielęgnacji roślina wytworzy także bulwy, które można przechować po zbiorach i na wiosnę znowu posadzić. To sprawia, że czajot staje się stałym elementem twojego ogrodu.
Co przygotować z czajotu? Przepisy, które zaskoczą
Gdy już wyhodujesz czajot, pojawia się pytanie: co z nim zrobić? W kuchni to zaskakująco uniwersalny składnik. Można go jeść na surowo i gotowany, zarówno na słono, jak i na słodko.
Jako inspirację przedstawiamy prosty, ale smaczny przepis na zapiekany gratin z czajotu z serem:
Zapiekany czajot z parmezanem
Składniki:
- 2 większe czajoty
- 2 ząbki czosnku (posiekane)
- 1 łyżka oliwy z oliwek
- 50 g tartego parmezanu
- 100 ml śmietany kremówki
- sól, pieprz, szczypta gałki muszkatołowej
Sposób przygotowania:
- Obierz czajoty, przekrój i usuń pestki. Pokrój je na cienkie plasterki.
- Na patelni na oleju lekko podsmaż czosnek, dodaj plasterki czajotu i krótko podduś.
- Włóż mieszankę do naczynia do zapiekania, polej śmietaną, posyp parmezanem i przyprawami.
- Piecz w piekarniku w temperaturze 180 °C przez około 25 minut, aż wierzch nabierze złocistego koloru.
Efekt? Delikatna tekstura, kremowy smak i przyjemnie serowa skorupka, która zadowoli nawet tych, którzy nigdy nie słyszeli o czajocie.
Innym ulubionym sposobem przetwarzania jest chociażby sałatka czajotowa z cytrynowym dressingiem, smażone frytki lub nawet czajotowe smoothie z jabłkiem i imbirem. Kreatywność nie zna granic, a dzięki swojemu neutralnemu smakowi czajot łatwo dostosowuje się do różnych kuchni – od azjatyckiej po śródziemnomorską.
Doświadczenie z praktyki – jak czajot odmienił jeden ogród
W małej miejscowości koło Litomyśla pani Maria postanowiła spróbować uprawy czajotu po tym, jak usłyszała o nim od córki mieszkającej w Meksyku. Przez internet zamówiła owoc, pozwoliła mu wykiełkować i posadziła przy starej pergoli. "Nie spodziewałam się, że to tak szybko urośnie. W ciągu lata pergola całkowicie się zazieleniła, a pod koniec września zebrałam prawie dwadzieścia owoców," opowiada. Dziś sadzi czajot co roku i zaopatruje nim nie tylko rodzinę, ale także sąsiadów. „Najbardziej lubimy go marynować jak ogórki – chrupie i smakuje wyśmienicie. A w tym roku dodałam go nawet do wołowiny zamiast selera," dodaje z uśmiechem.
Takie historie pokazują, że nawet nietypowe rośliny mogą znaleźć miejsce w polskim krajobrazie i kuchni, jeśli damy im szansę.
Chociaż czajot wciąż pozostaje dla wielu nieodkrytym skarbem, jego zalety – czy to odżywcze, ekologiczne, czy estetyczne – plasują go wśród roślin, które zdecydowanie warto wziąć pod uwagę. W czasach, gdy rośnie zainteresowanie zrównoważonym rolnictwem, lokalną żywnością i różnorodnością w diecie, czajot jest jednym z tych małych odkryć, które mogą przynieść wielką radość.
